Arıcılık

1. Dünya Arıcılığının Mevcut Durumu

• Dünya Gıda Örgütü (FAO 2022) verilerine göre dünyada 996.303 adet arı kolonisi bulunmakta ve bunlardan yaklaşık 1.830.768 ton bal üretilmektedir.
• 2021 yılında dünyada üretilen balın yaklaşık %30’u ticarete konu olmuş olup, toplam ihracatın %66’sı yaklaşık 20 bal üreticisi ülke tarafından gerçekleştirilmiştir.
• Dünyada koloni varlığı açısından Hindistan ve Çin ilk sıralarda yer almaktadır.
• En fazla bal ihracatını Çin ve Ukrayna, bal ithalatını ise ABD ve AB ülkeleri yapmaktadır.

2. Türkiye Arıcılığının Mevcut Durumu

• Ülkemiz dünyada bal veren bitkilerin yaklaşık olarak %70’nin, arı ırklarının da %22’sinin anavatanıdır.
• 2023 yılı bal üretimimiz 889 ton ile dünyada ikinci sıradadır.
• Ülkemiz, 9,2 milyon koloni varlığı ile dünya genelinde en çok koloni varlığına sahip 3. ülke konumundadır.
• Ülkemizde yaklaşık 8 bin ton bal mumu, 6 ton arı sütü, 500 ton polen, 10 ton arı ekmeği, 15 ton propolis, 600.000 ana arı üretimi mevcuttur.
• Ülkemizde 9 ay boyunca arıcılıkta üretim yapılabilme potansiyeli bulunmaktadır.
• Ülkemizde; monofloral ve multifloral özellikte birçok çiçek ve salgı balının üretiminin yanı sıra diğer arı ürünlerinin de çok çeşitli ve kaliteli üretimi yapılabilmektedir.
• Türkiye’de son 20 yılda koloni sayısı %169 artarken; üretim alanları aynı oranda artmamıştır. Bu sebeple; koloni başına düşen verim miktarı düşmektedir. 2023 yılı güncel kovan başı verim 12,5 kg olarak açıklanmıştır.
• Dünya çam balı üretimi ve ihracatında lider ülke Türkiye’dir.
• Ülkemiz dünya bal ihracatında 7. Sırada yer almaktadır. 2023 yılında ülkemiz süzme ve petek olmak üzere toplamda yaklaşık 9500 ton bal ihraç ederken 32 milyon dolarlık gelir elde edilmiştir.
• Türkiye’de geçmiş 30-35 yıllık dönem içerisinde arıcılık açısından olumlu gelişmeler yaşanmasına rağmen arıcı ve arılı kovan sayısının artırılmasına yönelik yanlış politikalar izlendiği için bu gelişmeler, koloni verimliliğine olumlu yansımamıştır. Bu süre içerisinde üretim hedefleri temel olarak bal üretimine odaklanmış olup ürün çeşitlendirilmesi ile verim arttırılması sağlanamamıştır.

            Doğada 11 familya içerisinde yaklaşık 25000 arı türü bulunmaktadır. Bu türler içerisinde Hy-menoptera takımı Apidae (sosyal arılar) ailesi içerisinde yer alan bal arıları dikkat çekmektedir. Bal arıları, eko­sistem içerisinde geçmişten günümüze kendilerine özel bir yer edinmiş canlılardır. Bir bal arısı kolonisi içerisinde sayıları, morfolojik görünümleri ve görevleri birbirinden farklı olmak üzere üç farklı birey bulunmaktadır. İde­al bir koloni içerisinde aktif sezonda bir kraliçe arı, 100- 500 kadar erkek arı ve 20000-80000 arasında işçi arı bu­lunmaktadır. Bal arıları holometabol (tam) başkalaşım gösteren böceklerdir. Yaşam evreleri yumurta, larva, pupa ve ergin evrelerinden oluşmaktadır. Koloni bireylerinin gelişme dönemleri birbirine benzer, fakat gelişme sürel­eri birbirlerinden farklıdır.

Bal Arısı Kolonisindeki Bireyler ve Görevleri:

Ana Arı: Her kolonide bir adet ana arı bulunur. Ana arının görevi koloninin devamlılığını ve salgılamış olduğu koku sayesinde koloninin düzenini sağlamaktadır. Kovanda aktif zamanda 2000 adet yumurta yapan tek dişi arı vardır, döllenmiş yumurtadan gelişir. Ana arı hayatı boyunca arı sütü ile beslenir ve yaklaşık 4 yıl yaşar. Ana arının 3 yılda bir genç, verimli ana arı ile yenilenmesi verimlilik açısından önemlidir.

Arıcılıkta başarı kaliteli ana arı seçimiyle başlar. Genç, verimli ana arıları bulunan koloniler daha verimlidir.

İşçi Arılar: İşçi arılar döllenmemiş yumurtadan 21 günde oluşur. Kolonideki işçi arı sayısı mevsime göre değişkenlik göstermektedir. İşçi arıların ömrü yazın 40-60 gün kışın 4-6 aydır. Kolonideki  kovan temizliği, kovanın havalandırılması, petek yepımı,yavru bakımı, polen, nektar, propolis toplama, arı sütü ve balmumu salgılama gibi kovan içindeki bütün işler işçi arılar tarafından yapılır.

Erkek Arılar: Erkek arılar, döllenmemiş yumurtadan 24 günde gelişir ve 60 gün hayatta kalırlar. Erkek arıların tek biyolojik fonksiyonları ana arıyı döllemektir. Erkek arılar koloni içinde bulunan bölgeye, çevre şartlarına bağlı olarak aktif sezonda kovanda bulunur.

Arıların Tozlaşmaya Olan Katkıları:

Arılar besin elde etmek için çiçeklerden polen ve nektar toplar ve bu sırada da ekonomik önemi olan bitkiler de dahil olmak üzere pek çok bitkinin tozlaşmasını sağlarlar.
Bitkiler dünyasında bitki türlerinin nesillerini devam ettirmeleri için en önemli olay tozlaşma, döllenme ve meyve ve tohum oluşum süreçlerinin başlangıcıdır. Tozlaşmanın (polinasyon) bir çiçeğin erkek organındaki polenin başka bir çiçeğin dişi organına ulaşmasına tozlaşma denir.

Tozlanma, döllenmeyi sağlayan ilk hareket ve ürün miktarını belirleyen en önemli faktördür. Aynı zamanda, meyve şeklini ve büyüklüğünü de etkilemektedir.

Dünya gıda maddelerinin % 90’ı 82 bitki türünden elde edilir. Bu bitki türlerinden 63’ü (%77) arı tarafından tozlaşmaya gereksinim duymaktadır. Özellikle 39 bitki türü için arı tozlaşması mutlaka gereklidir. İnsan gıdasının 1/3 ‘ ü doğrudan veya dolaylı olarak arı tozlaşmasına ihtiyaç duyan bitkilerden oluşur. Bu nedenle yeterli düzeyde tozlaşmayı sağlamak için çiçeklenme dönemlerinde arı kolonilerine ihtiyaç duyulmaktadır.  

Arılar yoluyla tozlaşan bitkilerin listesi oldukça kabarık olup, bu bitkilerin doğrudan meyve, sebze ve tohum olarak değerleri düşünüldüğünde Amerika Birleşik Devletlerinde bu değer 8 milyar Amerikan Doları’na ulaşmaktadır. Ancak durumun dolaylı sonuçları düşünüldüğünde çok daha ileri boyutlara ulaşılabilir. Örneğin arılarla tozlaşan yonca, hayvan besini olarak kullanılır ve bu sisteme et ve süt olarak girer. Bu nedenle arılarla tozlaşma zirai üretim açısından oldukça önemli bir husustur. Bunların haricinde arılarla tozlaşma doğada bulunan pek çok bitkinin de üremesini sağladığından ekosistem için de elzem olup buna değer biçmek imkansızdır.

Arıların gerçekleştirmiş olduğu polinasyonla;

• Ürünün miktar ve kalitesi artar.
• Meyve şekil olarak düzgün gelişir.
• Meyve daha erken olgunlaşır.
• Meyve büyüklüğü olumlu yönde gelişir.
• Tohum iriliği ve sayısı artar.
• Tohumun çimlenme gücü %20–32 arasında değişen oranlarda artar.
• Meyvenin depolama ömrü uzun olur.
• Dane ve meyve ağırlık artışına bağlı olarak birim alandaki verim artar.
• Türler ve bu türleri oluşturan çeşitler sahip oldukları özelliklerini bu sayede nesiller boyunca aktararak muhafaza eder.

Tozlaşma Arılar tarafından Sağlanan Bazı Önemli Bitkiler

• Elma (Malus )
• Armut (Pyrus )
• Erik (Prunus )
• Şeftali (Prunus persica)
• Badem (Amygdalus communis)
• Portakal (Citrus)
• Yaban Mersini (Vaccinium )
• Çilek (Fragaria vesca)
• Böğürtlenler (Rubus)
• Yonca (Medicago sativa)
• Üçgül (Trifolium repens)
• Evliyaotu (Onobrychis viciifolia)
• Salatalık (Cucumis sativus)
• Kavun (Cucumis melo)
• Karpuz (Citrullus )
• Pamuk (Gossypium s)
• Havuç (Daucus carota)
• Ayçiçeği (Helianthus annuus)
• Fasulye (Phaseolus )
• Soya (Glysine max)